به رسم هر سال، سالی که گذشت را در سال‌روز تولدم مرور می‌کنم…

دوره سربازی که هنوز ادامه دارد، قطعاً بدترین دوره زندگی من بوده است؛ نه از این جهت که طعم سختی را نکشیده‌ام؛ چرا که فعالیت‌های ورزشی و توان‌فرسای بدنی را چند سالی تجربه کرده‌ام. از این جهت دوره خدمت سربازی بدترین دوره زندگی من بوده که تا به حال این‌قدر احساس بیهودگی و اتلاف وقت نکرده بودم. این‌قدر از آرمان‌‎‌ها و آرزوهایم فاصله نگرفته بودم و این همه در یک سوی مونولوگ دیکته‌مآبانه قرار نگرفته بودم.

تا به حال در فضایی قرار نگرفته بودم که کوچکترین اعتراض‌ها هم  نه قابل قبول بوده و نه تاثیرگذار. من خود را متعلّق به چنین فضایی نمی‌دانم و تمامی آرمان‌هایم را منجمد کرده‌ام تا پس از خدمت فراموش نکنم که پیشتر به چه می‌اندیشیده‌ام. امیدوار ام پس از خدمت سربازی این یخ‌ها به سرعت آب شوند و همان انسان پرامید گذشته باشم. پس تا به حال، امسال بدترین سالی بوده که تجربه کرده‌ام. امیدوار هستم که سال آینده بدتر نباشد.

در سال ۱۳۹۲ فرصت چندان برای مطالعه‌ نیافتم. همان اندک فرصتی که یافتم در چند ماه نخست بود. به یاد دارم که در پادگان آموزشی جهرم، زیر برجک پمپ بنزین نوشته‌های آیت‌الله منتظری را می‌خواندم و خستگی و اتلاف وقت روز را اندکی جبران می‌کردم. خوشبختانه توانستم بیشتر نوشته‌های احمد قابل و محسن کدیور را نقادانه بخوانم و از آن بهره‌ها ببرم. در ماه‌های پایانیِ سال، مطالعه من بیشتر بر هرمنوتیک متمرکز بود.

دسترسی مداوم و پایداری به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی ندارم. پیشاپیش عید فرخنده نوروز را به همه عزیزان تبریک عرض می‌کنم و اگر تبریک‌ها و لطف دوستان را دیر پاسخ دادم، پوزش می‌خواهم.

برای من، دریا بیش از آن‌که جایی برای شنا باشد، مکانی برای دویدن و قدم زدن است. برخلاف کوه، باغ و… که ترجیح می‌دهم با دوستان بگذرانم، دوست دارم دریا را تنها ملاقات کنم. الان هم که خدمت سربازی دارد لاک‌پشتی سپری می‌شود و سایه سنگینش تمامی ندارد، حسابی دلتنگ این ساحلِ خفته‌ی شورآفرین می‌شوم. گاهی باید چندین و چند روز سپری شود تا فرصت دیدار فرا رسد.
دلم شبِ سرد و بارانی کنار دریا را می‌خواهد. همان شب‌ها که تنها به خود می‌لرزیدم. دلم زمانی را می‌خواهد که با پای برهنه، انگشتانم آرام در ماسه‌ها فرو می‌روند؛ همان زمان که خرده شیشه‌ها پاهایم را می‌بُرید و آب شورِ دریا حسابی پاهایم را می‌سوزاند. دلم می‌خواهد کنار ساحل بایستم و بدون این‌که به زغال‌ها فکر کنم، آتش‌گردان را بچرخانم تا جرقه‌های آتشینش آرام بر لب ساحل فرود بیایند.

مدتی پیش در خانه دنبال تفنگ بادی قدیمی‌ام می‌گشتم. هر چه گشتم نبود که نبود! از مادرم پرسیدم. به به! دستش درد نکند؛ تفنگ من را داده بود به ماشین زباله جمع‌کن! گفت که چون من چند هفته‌ای بوده که قطعات تنفگ را باز کرده و نبسته بودم، فکر کرده که تفنگ خراب شده و درست‌بشو نیست. گفتم این همه آشغال و وسایل قدیمی در انبار ما جا خوش کرده، این هم می‌انداختی همان جا! ناراحتی من دیگر فایده‌ای نداشت. شاید چون دوست نداشت که دیگر تفنگ در خانه داشته باشیم، تفنگ را سربه‌نیست کرده بود! چون چنین ساده‌انگاری را از مادرم بعید می‌دانم.

چند سال پیش که کلیپی را دیدم که چند نفر یک بچه الاغ را با موتور با خودشان می‌بردند و الاغ مادرِ بی‌چاره هم با سرعت دنبال موتور می‌دوید، فوق‌العاده ناراحت شدم.  کلیپ دیگری هم دیدم که چند نفر (بالای بیست سال) برای تفریح، الاغ زبان‌بسته‌ای را از بالای پُل به داخل رودخانه پرت کردند. جز قساوت قلب و یا نادانی، چه عملی دست انسان را برای چنین اعمالی باز می‌دارد؟

یکی از جاهایی که همین تابستان به سفر رفتیم، «بهشت گمشده» بود. (اطلاعات بیشتر همراه با عکس) راه خاکی ماشین‌رو را خراب کرده بودند. چند نفر با الاغ‌هایشان، با گرفتن کرایه زیاد، بارهای مردم را تا نزدیک آبشار می‌بردند. بعد از چند کیلومتر پیاده‌روی، رسیدیم. آن‌جا هم چند نفر با الاغ‌هایشان برای برگرداندن وسایل مردم آماده بودند. یکی از صاحبان این الاغ‌ها را دیدم که احتمالاً برای خودنمایی جلو مسافرین، با چوب زدنِ بی‌رحمانه به الاغ، حیوان را وادار به پرش از سنگ و صخره و حرکات نمایشی! می‌کرد. صحبت کردن با او کمی کارساز شد و دستِ‌کم آن چند ساعت از روی رودربایستی، خود و حیوان زبان‌بسته را آزار نداد.

هنگامی که برخی از مردم، اهمیتی به حقوق حیوانات نمی‌دهند، باید از گروه‌های مدافع حقوق حیوانات، مانند دیده‌بان حقوق حیوانات در ایران سپاس‌گزار بود و کار بزرگ آنان را ارج نهاد.

علاقه من به شعر حافظ از دو جا شروع شد؛ اوّل جایزه‌های پدرم برای خواندن و حفظ اشعار و ابیات حافظ در کودکی، و دوم هم خواندن بخش‌هایی از حافظ‌‌نامه بهاالدین خرّم‌شاهی. وقتی از خستگی روز به ستوه آمده باشم، سراغی از شعر و موسیقی می‌گیرم. در هر صورت دیوان حافظ ته قفسه کتاب‌ها بود و بی‌خیال درآوردنش شدم و مثنوی معنوی را که دم‌ِ دست‌ تر بود باز کردم و شروع به خواندن کردم. بیتی رسیدم که دو موضوع را در ذهنم زنده کرد. موضوع اوّل عمل‌کرد کاندیداهای اصول‌گرایان در انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۲ بود. بیت مولوی چنین بود: (دفتر دوم، صفحه ۲۵۳، بیت ۲۵۴۶)

              قلعه سلطان عمارت می‌کند                            لیک دعویّ امارت می‌کند

بسیاری از عمل‌کرهای اصول‌گرایان سبب پیروزی آقای روحانی شد؛ شایعه بازنگری شورای نگهبان در صلاحیت آقای روحانی، یک‌پارچه نبودن اصول‌گرایان و حتی دفاع غیرمستقیم از عمل‌کرد تیم آقای روحانی در مذاکرات هسته‌ای و… این‌ها همه در حالی بود که همه‌ی کاندیداهای اصول‌گرایی دعوی امارت و پیروزی داشتند امّا ناخواسته داشتند قلعه سلطان را عمارت می‌کردند.
(مراد من از «قلعه سلطان» پیروزی آقای روحانی است نه آقای روحانی!)

موضوع دوّمی که در ذهنم زنده شد، به پاسخ متوسط آقای عبدالکریم سروش با عنوان «عمارت کردن قلعه سلطان» در کتاب «قبض و بسط تئوریک شریعت» (ص ۵۶۵) به منتقدان خود برمی‌گردد.

ما آدم‌ها گاهی از داستان‌ها و یا تجربه‌ی رخداد خاصّی، تاثیر می‌پذیریم. از آن‌جا که خود تحت تاثیر این داستان و حکایت قرار گرفته‌ایم، فکر می‌کنیم که این داستان می‌تواند دیگران را نیز تحت چنین تاثیری قرار دهد؛ احتمالاً به همین دلیل، این داستان‌ها و یا تجربه‌هایمان را برای دیگران بازگو می‌کنیم. گاهی زیاد هم بازگو می‌کنیم! بخوانید یکی از این حکایات را:

غزالی از بزرگ‌ترین فقیهان تاریخ اسلام است (البته با رویکردی اشعری-گونه) که در فقه و کلام زبان‌زد بود. مجادلات کلامی غزالی بسیار خواندنی‌ است؛ چنان‌که گفته می‌شود در مناظره هیچ متکلّمی حریف او نبوده است. دست‌ِکم ۷۲ کتاب را به غزالی نسبت داده‌اند.  او که خود فلسفه را خوانده و آموخته بود، بر پرهیز از خردورزی و فلسفه تاکید داشت و فلسفه را مایه‌ی ضعف ایمان مسلمانان می‌دانست. دیدگاه‌های او پیرامون کارکرد فقه نیز خواندنی است؛ چنان‌که دست معتزله را از پشت می‌بندد!

در اواخر عمر، او بر سر مزار حضرت ابراهیم (ع) دو عهد با خداوند کرد؛ (دیده‌ام که برخی نوشته‌اند سه عهد) یکی از این عهدها این بود ‌که با دیگر متکلمان به هیچ مناظره‌ای وارد نشود.

پس از سالیان دراز، پیرِ فقه، کلام، جدل و مناظره، به خوبی آموخته بود که هدف از این مناظره‌ها بیش و پیش از آن‌که کشف حقیقت باشد، اثبات حقیقت است؛ پا گذاشتن به میدانی برای قبولاندن سخن خود به دیگران.

نمی‌خواهم مناظره و جدل را نفی یا شماتت کنم؛ اتفاقاً گاهی لازم است. مهم این است که توجّه کنیم چه هنگامی وارد بحث و مناظره می‌شویم. رویکرد من بر اساس تجربه‌ی شخصی‌ام چنین است که اگر فرد یا افرادی  شنوا در جمع بیابم، وارد بحث می‌شوم؛ اما با کسی که احساس کنم دگم‌اندیش است، هرگز وقتم را تلف نمی‌کنم، چراکه «آغوی همساده» نگاه کردن لذّت‌بخش‌تر و مفیدتر از بحث با یک دگم‌اندیش است که نه می‌تواند بفهمد و نه می‌تواند بپذیرد و در آخر تو را به همه چیز متّهم می‌کند. «الف» را از تو می‌شنود، «ب» را می‌فهمد و در نهایت «ج» را نقل قول می‌کند.

از آن‌جا که فضای اینترنت این امکان را به نویسنده می‌دهد که بیشتر بیندیشد، دقیق بنویسد و امکان قضاوت دیگران را در آینده به دست می‌دهد، نوشتن در یک وبلاگ را تجربه‌ی خوبی می‌دانم. خوشحال ام که در سال‌های اخیر به جای جدل‌‌هایی که ساعت‌ها انسان را عصبانی و ناراحت می‌کند، فرصتی می‌یابم که با دوستانی «بهتر از برگ درخت»، کنار دریا قدم بزنم.